Dot-com dövrü, XX əsrin sonlarından XXI əsrin əvvəllərinə qədər olan dövrü əhatə edən, internetin inkişafı və texnologiya şirkətlərinin sürətli yüksəlişi ilə xarakterizə edilən bir fenomeni təmsil edir. “Dot-com” termini, internet domen adlarında geniş istifadə olunan “.com” uzantısından yaranmışdır və əsasən ticarət fəaliyyətləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu dövr texnologiyanın iqtisadiyyata inteqrasiyasını və yeni bir eraya keçidi simvolizə edir.
1990-cı illərin əvvəllərində internet, akademik və hökumət dairələrindən çıxaraq kütləvi bazara yayıldı. İnternetin kommersiya məqsədli istifadəsi üçün şərait yarandı və “.com” domen uzantısı qlobal səviyyədə geniş istifadə edilməyə başlandı. Dot-com fenomeni, əsasən 1995-ci ildə Netscape Communications-un IPO-ya çıxması ilə sürət qazandı. Bu hadisə, dot-com dövrünün başlanğıcı kimi qəbul edilir.
1995-2000-ci illər arası dövr, dot-com bumu kimi tanınır. Bu dövrdə internet texnologiyaları sahəsində çoxlu yeniliklər baş verdi. Hər bir sahədə fəaliyyət göstərən şirkətlər öz biznes modellərini rəqəmsal transformasiyaya uyğunlaşdırmaq üçün çalışırdılar. Texnologiya startaplarına böyük həcmdə investisiyalar yatırılır, venture kapitalistlər bu sahəyə milyardlarla dollar sərmayə qoyurdu.
Amazon, eBay və Yahoo kimi şirkətlər dot-com bumunun uğur hekayələrinə çevrildilər. Bu şirkətlər, ənənəvi biznes modellərini internetlə birləşdirərək qlobal bazara çıxış imkanı qazandılar. Amazon, ənənəvi kitab mağazasını rəqəmsal platformaya çevirərək milyonlarla müştəri qazandı. eBay isə insanlara bir-biri ilə ticarət etmək üçün onlayn hərrac platforması təqdim etdi.
Lakin 2000-ci illərin əvvəllərində dot-com bumunun təhlükəli tərəfləri ortaya çıxdı. Çoxsaylı startaplar mövcud biznes modellərinin dayanıqlı olmadığını sübut etdi. Yüksək xərclər, aşağı gəlirlər və qeyri-real biznes planları nəticəsində bir çox şirkət iflasa uğradı. Dot-com çöküşü, NASDAQ indeksinin 78% azalması ilə müşayiət olundu və minlərlə iş yeri itirildi.
Dot-com çöküşündən sonra sağ qalan şirkətlər, xüsusilə Amazon və Google kimi şirkətlər, öz biznes strategiyalarını daha dayanıqlı və gəlirli hala gətirdilər. Onlar dot-com bumunun dərslərini öyrənərək, bugünkü texnologiya nəhənglərinə çevrildilər.
Dot-com dövrü yalnız iqtisadiyyata deyil, həm də mədəniyyətə böyük təsir göstərdi. Bu dövr, rəqəmsal ünsiyyətin populyarlaşması, sosial media platformalarının təməli və yeni iş modellərinin yaranması ilə yadda qaldı. İnsanlar ilk dəfə onlayn alış-veriş etməyə, e-poçt vasitəsilə ünsiyyət qurmağa və rəqəmsal platformalarda məlumat axtarmağa başladılar.
Bu dövrün iqtisadi təsiri isə daha dərindir. Dot-com fenomeni, texnologiya sektorunun qlobal iqtisadiyyatın əsas sütunlarından birinə çevrilməsinə səbəb oldu. İnnovasiyaların təşviqi, yeni iş yerlərinin yaradılması və rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafı bu dövrün əsas nailiyyətləridir.
Dot-com çöküşündən sonra internet texnologiyaları sahəsində daha dayanıqlı və effektiv yanaşmalar ortaya çıxdı. Google, Facebook və Amazon kimi şirkətlər bu dövrdə yenidən formalaşaraq, yeni standartlar təyin etdilər. Bu şirkətlər, rəqəmsal transformasiyanın liderlərinə çevrildilər və texnologiya sahəsində inqilabi yeniliklər həyata keçirdilər.
Bugünkü rəqəmsal dünya, dot-com dövrünün təməlini qoyduğu innovasiyaların nəticəsidir. Bulud texnologiyaları, süni intellekt və blockchain kimi müasir texnologiyalar, məhz o dövrdə başlanan proseslərin davamıdır.
Dot-com dövrü, texnologiyanın iqtisadiyyat və cəmiyyət üzərindəki təsirinin ən əlamətdar nümunələrindən biridir. Bu dövr, qlobal miqyasda texnologiya və iqtisadiyyatın inteqrasiyasını sürətləndirdi və rəqəmsal iqtisadiyyatın əsasını qoydu. Dot-com fenomeni, uğurları və uğursuzluqları ilə, texnologiya tarixində unikal bir mərhələ olaraq qalır. Bu dövr, bizə texnologiyanın nə qədər güclü və riskli ola biləcəyini göstərdi.