Deflyasiya iqtisadiyyatın qarşılaşdığı digər bir mühüm hadisədir və inflyasiyanın tam əksinə baş verir. Bu fenomen, mal və xidmətlərin ümumi qiymətlərinin davamlı olaraq azalması ilə xarakterizə olunur. Deflyasiya iqtisadiyyata və cəmiyyətə bir sıra çətinliklər yarada bilər və onun uzunmüddətli təsirləri ciddi ola bilər. Bu mövzuda geniş bir məqalə hazırlayarkən deflyasiyanın səbəbləri, növləri, təsirləri və bu fenomenin necə idarə ediləcəyi barədə ətraflı məlumat verəcəyik.

Deflyasiya, mal və xidmətlərin ümumi qiymətlərinin davamlı olaraq azalması və pulun dəyərinin artması vəziyyətidir. İnflyasiya zamanı qiymətlər yüksəlir və pulun alım gücü azalır, amma deflyasiya vəziyyətində pul daha dəyərli olur və istehlakçılar daha az pul ilə daha çox mal və xidmət alır. Əgər inflyasiya iqtisadiyyatın inkişafını stimullaşdırmağı hədəfləyirsə, deflyasiya tərsinə, qiymətlərin düşməsi və iqtisadi aktivliyin azalması ilə nəticələnə bilər.

Deflyasiyanın növləri

1. Ümumi deflyasiya (General Deflation): Ümumi deflyasiya bütün iqtisadiyyatda qiymətlərin düşməsi ilə bağlıdır. Bu vəziyyət iqtisadiyyatın böyük bir hissəsini əhatə edir və istehsal, xidmətlər, emal və digər sahələrdə qiymətlərin azalmasına səbəb olur.
2. Təchizat deflyasiyası (Supply-Side Deflation): Bu növ deflyasiya, istehsalın artması və ya təchizatın artması nəticəsində baş verir. Məsələn, yeni texnologiyalar və ya yeni resursların tapılması istehsalın artmasına və nəticədə qiymətlərin azalmasına yol aça bilər.
3. Tələb deflyasiyası (Demand-Side Deflation): Tələb deflyasiyası, istehlakçıların və müəssisələrin xərcləmələrinin azalması nəticəsində meydana gəlir. Bu vəziyyət, xüsusən iqtisadi böhran zamanı, istehlakçıların tələbinin azalması və müəssisələrin investisiya xərclərini kəsməsi ilə əlaqədardır.

Deflyasiya bir neçə səbəbdən meydana gələ bilər. Bu səbəblər adətən iqtisadi tənəzzül, təklif artımı və ya pul siyasətləri ilə əlaqədardır. Aşağıda deflyasiyanın əsas səbəbləri verilmişdir:

1. İqtisadi tənəzzül və durğunluq: İqtisadiyyatın ümumi durğunluğu və istehlakçıların gəlirinin azalması, tələbin düşməsinə səbəb ola bilər. Bu vəziyyət qiymətlərin azalmasına yol açır. Böhran və ya iqtisadi azalma dövründə, işsizlik artdıqca istehlakçılar mal və xidmətlərə olan tələbatı azaldır, nəticədə qiymətlər düşür.
2. Resurs bolluğu: Yeni texnologiyalar, xammalın bolluğu və ya təchizatın artması deflyasiyanı tetikleyebilir. Məsələn, istehsalın artırılması nəticəsində mal və xidmətlərin daha çox təklif edilməsi qiymətlərin azalmasına səbəb olur.
3. Pul təklifinin azalması: Mərkəzi banklar və hökumətlər pul təklifini azaldıqda, bu da deflyasiyaya yol aça bilər. Pul təklifinin azalması, iqtisadiyyatda pulun daha az dövriyyəyə girməsinə səbəb olur, nəticədə mal və xidmətlərin qiymətləri azalır.
4. İstifadə olunmayan xərclər: Böhran və ya işsizlik dövründə istehlakçılar, daha az xərcləməyə və ya investisiya etməyə başlayırlar. Bu isə tələbin azalmasına, qiymətlərin düşməsinə səbəb olur.
5. Məhdud tələb və yüksək təklif: Tələbin məhdud olması, amma təklifin yüksək olması da deflyasiyaya səbəb ola bilər. Əgər istehsalçılar daha çox məhsul istehsal edirlərsə, amma istehlakçıların bu məhsullara tələbi azdırsa, qiymətlər təbii olaraq azalır.

Deflyasiya, əksər hallarda iqtisadiyyata mənfi təsir göstərir. Aşağıda deflyasiyanın əsas mənfi təsirləri göstərilmişdir:

1. Alış gücünün artması: Deflyasiya zamanı pul daha dəyərli olur, amma bu, bir çox halda istehlakçılar və istehsalçılar üçün yaxşı deyil. Çünki deflyasiya davam etdikcə, istehsalçılar qiymətləri endirməyə davam edirlər, bu isə istehsalın azalmasına və işsizliyin artmasına səbəb ola bilər.
2. İnvestisiyaların azalması: İnvestorlar, qiymətlərin daha da azalacağını gözlədikləri halda investisiya etməyə meylli olmurlar. Beləliklə, iqtisadi artım zəifləyir və işsizlik artır. İqtisadiyyatda qeyri-müəyyənlik yaranır.
3. Borcların artırılması: Deflyasiya zamanı pulun dəyəri artdığı üçün borclu şəxslərin və ya şirkətlərin borclarını ödəməsi daha çətinləşir. Çünki borclar nominal olaraq eyni qalır, amma deflyasiya nəticəsində gəlir azalır. Bu vəziyyət, həm fərdi şəxslər, həm də müəssisələr üçün maliyyə çətinliklərinə yol aça bilər.
4. İqtisadi durğunluq və işsizlik: Tələb azaldığı zaman, müəssisələr mal və xidmət istehsalını azaltdıqda, işçi qüvvəsinin sayı da azalır. Beləliklə, iqtisadiyyatın durğunluğa düşməsi və işsizlik səviyyəsinin artması mümkündür.
5. Fiziki kapitalın tükənməsi: Deflyasiya zamanı istehsalçılar öz xərclərini azaltmağa çalışır və investisiya qoyuluşları azala bilər. Bu isə fiziki kapitalın tükənməsinə və gələcəkdə istehsalın azalmasına səbəb ola bilər.

Deflyasiyanın qarşısını almaq və ya onun təsirlərini minimuma endirmək üçün hökumətlər və mərkəzi banklar müxtəlif iqtisadi siyasətlərdən istifadə edirlər:

1. Pul siyasətləri: Mərkəzi banklar deflyasiyanı qarşısını almaq üçün faiz dərəcələrini aşağı sala və pul təklifini artıra bilərlər. Bu, iqtisadiyyatdakı pul dövriyyəsini artıraraq qiymətlərin yenidən yüksəlməsinə kömək edə bilər.
2. Dövlət xərcləri və stimullaşdırma paketləri: Hökumətlər, iqtisadiyyatı stimullaşdırmaq məqsədilə dövlət xərclərini artıraraq tələbi gücləndirə bilərlər. İnfrazə strukturlarına, sosial layihələrə və digər iqtisadi inkişaf təşviqlərinə sərf edilən xərclər tələbi artıraraq qiymətləri yüksəltməyə kömək edə bilər.
3. Vergi siyasəti: Hökumətlər vergiləri azaldaraq istehlakçıların və müəssisələrin xərclərini stimullaşdırmağa çalışırlar. Vergi azaldılması istehlakçıların alıcı gücünü artırır və iqtisadiyyata canlılıq gətirə bilər.
4. İnvestisiya təşviqləri: İstehsalın artırılması və yeni investisiyaların təşviq edilməsi məqsədilə hökumətlər müxtəlif təşviqlər təqdim edə bilərlər. Bu, təklifin artırılmasına və qiymətlərin artmasına yol aça bilər.

Deflyasiya, iqtisadiyyat üçün ciddi və mürəkkəb bir problemdir. Deflyasiyanın iqtisadiyyata təsirləri çox zaman mənfi olsa da, bəzi hallarda müəyyən şəraitdə müsbət təsirlər də yarada bilər. Lakin, uzunmüddətli deflyasiya iqtisadi durğunluğa, işsizlik və borc yükünün artmasına səbəb ola bilər. Bu səbəbdən deflyasiyanın qarşısının alınması və onun idarə edilməsi çox vacibdir. Hökumətlər və mərkəzi banklar bu fenomeni nəzarət altına alaraq iqtisadi sabitliyi qorumağa çalışırlar.