İnflyasiya, ümumiyyətlə, mal və xidmətlərin qiymətlərinin davamlı şəkildə artması və bunun nəticəsində pulun dəyərinin azalması halıdır. Yəni, inflyasiya zamanı eyni miqdarda pul daha az mal və xidmət almağa imkan verir. İnflyasiya, təkcə iqtisadi göstərici deyil, həm də sosial və siyasi prosesləri əhatə edən bir hadisədir.

İnflyasiya iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinə müxtəlif təsirlər göstərir, bu səbəbdən onun idarə edilməsi və izlənilməsi vacibdir. İqtisadçılar inflyasiyanı adətən illik qiymət artım faizləri ilə ölçürlər.

İnflyasiyanın növləri

1. Tələb inflyasiyası (Demand-Pull Inflation): Bu növ inflyasiya, tələbin təklifdən daha sürətlə artması nəticəsində meydana gəlir. Əgər istehsalçılar daha çox mal və xidmət istehsal edə bilmirlərsə, qiymətlər artır. Bu, iqtisadiyyatın yüksək inkişaf dövründə, məşğulluğun və gəlirlərin artdığı zaman baş verə bilər.
2. Təchizat inflyasiyası (Cost-Push Inflation): Bu növ inflyasiya, istehsal xərclərinin artması səbəbindən baş verir. Əgər xammal və ya işçi qüvvəsinin qiymətləri artarsa, istehsalçı qiymətləri artırmaq məcburiyyətində qalır. Bu cür inflyasiya adətən enerji və xammal qiymətlərinin artması ilə əlaqələndirilir.
3. Hiperinflyasiya (Hyperinflation): Bu, inflyasiyanın çox yüksək sürətlə, bir neçə dəfə daha sürətlə artdığı vəziyyətdir. Hiperinflyasiya zamanı qiymətlər saatlarla və ya gündəlik olaraq dəyişə bilər və bu, iqtisadiyyatda böyük pozuntulara və sosial gərginliyə yol açır.

İnflyasiya müxtəlif iqtisadi və sosial səbəblərlə yaranır. Ən əsas səbəblərdən bəziləri bunlardır:

• Pul təklifi və mərkəzi bank siyasətləri: Pul təklifinin artması, yəni mərkəzi bankların daha çox pul çap etməsi inflyasiyanı təhrik edə bilər. Əgər iqtisadiyyatda çox pul varsa, bu, qiymətlərin artmasına səbəb olur.
• İstehsalın məhdudlaşması: İstehsalın azaldığı və ya resursların tükəndiyi vəziyyətlər qiymət artımına yol açır. Bu, məsələn, təbii fəlakətlər, müharibələr və ya təchizat zəncirlərindəki pozuntulardan qaynaqlana bilər.
• Qlobal iqtisadi faktorlar: Xarici bazarlarda baş verən qiymət artımları da yerli inflyasiyaya təsir göstərə bilər. Xüsusilə, xammal və enerji qiymətlərinin yüksəlməsi inflyasiya təzyiqlərinə səbəb ola bilər.

İnflyasiyanın iqtisadiyyata bir neçə müsbət və mənfi təsiri ola bilər:

Müsbət təsirlər:

• Borcların azalması: İnflyasiya borc alan şəxslər üçün faydalı ola bilər, çünki inflyasiya zamanı pulun dəyəri azalır, bu da borc ödəyicilərinin ödəmə qabiliyyətini asanlaşdırır.
• İqtisadi artım: Müəyyən şəraitdə inflyasiya, iqtisadi aktivliyi təşviq edə bilər. Çünki inflyasiya gözləntisi istehlakçıları və iş adamlarını mal və xidmətləri almağa və investisiya etməyə təşviq edə bilər.

Mənfi təsirlər:

• Alış gücünün azalması: İnflyasiya nəticəsində pulun dəyəri azaldığı üçün istehlakçılar daha az mal və xidmət ala bilirlər. Bu, xüsusilə sabit gəlirli şəxslər və ya pensionerlər üçün çətinlik yaradır.
• Qiymət qeyri-sabitliyi: Yüksək inflyasiya qiymətlərin qeyri-sabitliyinə səbəb olur. Bu da istehsalçılar və istehlakçılar üçün qeyri-müəyyənlik yaradır və uzunmüddətli investisiyalar üçün çətinliklər meydana gətirir.
• İnvestisiyaların azalma riski: İnflyasiyanın yüksək olduğu şəraitdə, insanlar və müəssisələr sabit gəlirli investisiyalar əvəzinə qızıl və ya digər əmlaklara yönələ bilər, bu da iqtisadi artımın zəifləməsinə səbəb ola bilər.

İnflyasiyanı idarə etmək üçün müxtəlif iqtisadi siyasətlər tətbiq edilir. Bu siyasətlər əsasən mərkəzi bankların və hökumətlərin istifadə etdiyi alətlərdən ibarətdir:

• Mərkəzi bank siyasətləri: Mərkəzi banklar faiz dərəcələrini tənzimləyərək inflyasiyanı idarə etməyə çalışır. Faiz dərəcələrini artırmaq pul təklifini azaldır və inflyasiyanı aşağı salmağa kömək edir.
• Pul təklifinin tənzimlənməsi: Mərkəzi banklar pul təklifini tənzimləyərək inflyasiyanı nəzarət altına ala bilərlər. Daha az pul təklifi inflyasiyanı azaldır, lakin iqtisadiyyatda durğunluğa da səbəb ola bilər.
• Vergi və dövlət xərcləri: Hökumətlər, vergi siyasətləri və dövlət xərclərini tənzimləyərək inflyasiyanı idarə etməyə çalışırlar. Məsələn, vergi artımı və ya xərclərin azaldılması inflyasiyanın qarşısını ala bilər.

İnflyasiya iqtisadiyyatın mühüm və mürəkkəb aspektidir və düzgün idarə olunmazsa, ciddi sosial və iqtisadi problemlərə səbəb ola bilər. Bununla yanaşı, düzgün pul və vergi siyasətləri tətbiq edildikdə, inflyasiya iqtisadiyyatda müəyyən faydalar da təmin edə bilər. İqtisadçılar inflyasiyanı izləyərək onun idarə edilməsi üçün müxtəlif siyasətlər tətbiq edirlər. Bu prosesin düzgün idarə edilməsi cəmiyyətin rifahını artırmaq və iqtisadi sabitliyi qorumaq üçün çox vacibdir.