OTP (One-Time Password) kodu, istifadəçilərin onlayn xidmətlərə girişi zamanı istifadə edilən və yalnız bir dəfə istifadə oluna bilən şifrədir. OTP-lər, şəbəkə üzərindən hər hansı bir xidmətdə istifadəçi identifikasiyasını və ya əməliyyatın təhlükəsizliyini təmin etmək üçün istifadə olunur. OTP-lərin əsas məqsədi, ənənəvi şifrələrin zəifliyini azaltmaq və hesabların oğurlanmasının qarşısını almaqdır. OTP-lər, şifrə oğurlanması və digər zərərli fəaliyyətlərə qarşı daha güclü qorunma təmin edir.
OTP, müəyyən bir müddət ərzində və ya bir dəfəlik (sadece bir dəfə istifadə edilə bilən) istifadə üçün yaradılmış şifrədir. OTP-lər müxtəlif üsullarla yaradılır və istifadəçi tərəfindən yalnız bir dəfə istifadə edilə bilər. OTP sistemləri, ən çox “iki faktorlu autentifikasiya” (2FA) çərçivəsində istifadə olunur.
OTP-lərin işləmə prinsipi aşağıdakılardır:
- Təsdiqləmə Tələbi: İstifadəçi onlayn xidmətə (məsələn, bank, sosial şəbəkə və s.) daxil olmaq istədikdə, xidmət istifadəçinin kimliyini təsdiqləmək üçün OTP kodu göndərir.
- OTP yaradılması: OTP kodları, bir neçə üsulla yaradılır.
- OTP Göndərilməsi: OTP kodları, istifadəçiyə SMS, e-mail, mobil tətbiq (Google Authenticator, Authy və s.) vasitəsilə göndərilir.
- Kodun Təsdiqlənməsi: İstifadəçi göndərilən OTP-ni daxil edir və sistem kodu yoxlayır. Əgər OTP doğru və vaxtında daxil edilibsə, istifadəçi sistemə daxil olur.
OTP kodlarının təhlükəsizliyi, istifadəçinin hesabının qorunmasında əsas rol oynayır. Lakin, bu kodların təhlükəsizliyi bir neçə amildən asılıdır. OTP-lərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün aşağıdakı tədbirləri almaq vacibdir:
1. Mobil tətbiq istifadəsi
OTP-lər SMS ilə göndərildikdə, hakerlər bu mesajları müxtəlif üsullarla (məsələn, SIM-swapping, SMS-intercepting) ələ keçirə bilərlər. Buna görə, SMS-dən daha təhlükəsiz bir üsul olan mobil tətbiqlərdən (Google Authenticator, Authy və s.) istifadə etmək məsləhətdir. Bu tətbiqlər, OTP-ləri cihazda yaradaraq internetə ehtiyac olmadan çalışır və SMS kəsilmələrinə qarşı daha təhlükəsizdir.
2. Keçərlilik müddətinin qısa olması
OTP kodlarının keçərli olduğu müddəti qısa saxlamaq, onların oğurlanmasının qarşısını almağa kömək edir. Məsələn, OTP kodları 30 saniyə və ya bir dəqiqə ərzində etibarlıdır. Bu zaman ərzində kod daxil edilməzsə, sistem yeni bir kod göndərir. Bu müddət qısa olduqda, hər hansı bir hakerin OTP kodunu istifadə etməsi çətinləşir.
3. Təhlükəsiz şifrələrdən istifadə
OTP ilə yanaşı, istifadəçi hesablarında güclü şifrələrdən istifadə etmək də vacibdir. Güclü şifrə, ən azı 8-12 simvoldan ibarət olmalı, böyük və kiçik hərflər, rəqəmlər və xüsusi simvollardan ibarət olmalıdır. OTP yalnız bir qat təhlükəsizlik təklif edir və şifrə sistemindən asılıdır.
4. İki faktorlu autentifikasiya (2FA)
OTP, iki faktorlu autentifikasiya (2FA) prosesinin bir hissəsidir. 2FA, istifadəçiyə iki müxtəlif üsuldan istifadə etməyi tələb edir: birincisi, şifrə (birinci faktor) və ikincisi, OTP (ikinci faktor). Bu yanaşma, yalnız şifrəni oğurlamaqla hesabı ələ keçirmək imkanını azaldır. 2FA tətbiq edən xidmətlər, hesabınızı əlavə təhlükəsizlik qatları ilə qoruyur.
5. Təkrarlanan istifadəyə qarşı qorunma
OTP-lər yalnız bir dəfə istifadə oluna bilər. Hər OTP kodu tək istifadəlidir və istifadə edildikdən sonra avtomatik olaraq etibarsız olur. Bu, OTP-lərin oğurlanması halında belə, onların ikinci dəfə istifadə edilməsinin qarşısını alır.
6. Hesabdan şübhəli fəaliyyətin izlənməsi
İstifadəçilər, hesablarında hər hansı bir şübhəli fəaliyyət gördükdə (məsələn, gözlənilməz cihazlardan daxil olma), dərhal şifrəni dəyişməli və OTP yoxlanışı üçün başqa tədbirlər görməlidirlər. Təhlükəsizlik protokolları hesabın qeyri-adi fəaliyyətlərini aşkarlayaraq istifadəçiyə xəbərdarlıq edə bilər.
7. Şəbəkə təhlükəsizliyi
OTP göndərən şəbəkə (məsələn, mobil operator və ya e-mail provayderi) güclü şifrələmə istifadə etməlidir. OTP kodu və ya onun göndərilməsi zamanı, şəbəkə üzərindən məlumatın oğurlanmasının qarşısını almaq üçün SSL/TLS protokolları və digər şifrələmə üsulları istifadə edilməlidir.
OTP-lərin gələcəyi daha çox biometrik autentifikasiyaya doğru gedir. Biometrik məlumatlar (yüz tanıma, barmaq izi və s.) OTP-ləri əvəz edə bilər, amma hələlik OTP-lər iki faktorlu autentifikasiyanın effektiv üsuludur.
OTP, istifadəçi hesablarını qorumaq üçün güclü bir vasitədir, amma onun effektivliyi yalnız düzgün tətbiq edildiyi təqdirdə təmin edilə bilər. Güclü şifrələr, etibarlı kanallar və düzgün vaxt sərhədləri ilə OTP-lər, məlumatların təhlükəsizliyini artırmağa və istifadəçiləri qorumağa kömək edir.
OTP-nin təhlükəsizliyini qorumaq üçün aşağıdakı tədbirləri görə bilərsiniz:
- Təhlükəsiz kommunikasiya kanallarından istifadə edin: OTP kodları SMS, e-mail və ya mobil tətbiqlər vasitəsilə göndərilirsə, bu kanalların təhlükəsiz olduğuna əmin olun. Mümkün olduqda, tətbiqləri istifadə edin, çünki mobil tətbiqlər, SMS-lərdən daha təhlükəsiz hesab olunur.
- Təkrarlanan istifadəni əngəlləyin: OTP kodları yalnız bir dəfə istifadə oluna bilər. Kodu istifadə etdikdən sonra, növbəti giriş üçün yeni bir kod alın.
- Kodların müddətini qısa tutun: OTP-lərin keçərli olduğu vaxtın müddətini qısa tutmaq, kodun başqalarının əlinə keçməsini və sui-istifadə edilməsini çətinləşdirir.
- Şifrəni heç kimlə paylaşmayın: OTP kodunu heç bir halda başqası ilə paylaşmayın və istifadə edərkən diqqətli olun.
- Güclü parol istifadə edin: OTP-nin tək başına kifayət etməməsi üçün, güclü şifrələr və iki faktorlu autentifikasiya sistemlərini istifadə etməyiniz tövsiyə olunur.
- Bütün cihazlarınızda təhlükəsizliyi artırın: OTP kodlarının göndərildiyi mobil cihazlarda və ya kompüterlərdə güclü şifrələr və təhlükəsizlik tədbirləri (məsələn, antivirus proqramları) olmalıdır.
- Müntəzəm olaraq hesab təhlükəsizliyini yoxlayın: Hesabınızda şübhəli fəaliyyət varsa, OTP doğrulama metodlarını yenidən nəzərdən keçirin və hesab şifrənizi dəyişdirin.