Broker şirkəti – maliyyə bazarlarında və ya digər sahələrdə alıcılar və satıcılar arasında vasitəçilik edən bir şirkətdir. Brokerlər əsasən müştərilərə maliyyə alətləri, əmtəələr, daşınmaz əmlak, sığorta və digər xidmətlər üzrə ticarət aparmağa kömək edirlər.
“Broker” sözü fransız dilindən gəlir və kökü “broceur” (14-cü əsr) sözünə gedib çıxır. Bu söz “malları hissələrə bölən və ya satmaq üçün vasitəçilik edən şəxs” mənasını verirdi. Daha erkən versiyası isə “brokour” və “brocour” kimi orta ingilis dilində mövcud idi.
Daha uzaq mənşəyi isə latınca “brocare” (kiçik parçalara bölmək, satmaq) sözünə bağlanır. Bəzi mənbələrə görə, “broker” sözü Hollandiyada dəniz ticarətinin inkişafı zamanı geniş yayılmışdır.
“Broker” termini orta əsrlərdə Avropada ticarət sahəsində istifadə olunmağa başlayıb. Xüsusilə, 14-cü əsrdə İngiltərədə və Fransada şərab ticarəti ilə məşğul olan şəxslərə “broker” deyilirdi. Bu insanlar alıcı və satıcılar arasında vasitəçilik edir, ticarət müqavilələrinin bağlanmasına kömək edirdilər.
Dünyanın ilk broker şirkəti olaraq Amsterdam Birjası (Amsterdam Stock Exchange) göstərilir. 1602-ci ildə yaradılan Hollandiya Şərqi Hindistan Şirkəti (Vereenigde Oostindische Compagnie – VOC) səhmləri Amsterdam Birjasında ticarət edilən ilk səhmlərdən olub. Həmin dövrdə Amsterdamda fəaliyyət göstərən ilk brokerlər müştərilər üçün bu səhmlərin alqı-satqısını həyata keçirirdilər.
Daha sonra, London Stock Exchange (LSE) 1773-cü ildə rəsmi olaraq brokerlər üçün birja kimi fəaliyyətə başladı. LSE-nin əsasını 1698-ci ildə John Castaing tərəfindən qoyulmuş “Jonathan’s Coffee House” adlı məkan təşkil edirdi. Burada brokerlər və treyderlər qiymətli kağızlarla ticarət edirdilər.
Amerikada isə 1792-ci ildə New York Stock Exchange (NYSE) quruldu. Bu birja Wall Street-də fəaliyyət göstərməyə başladı və dünyanın ən nüfuzlu broker təşkilatlarından birinə çevrildi.
Bir broker şirkətini göstərdiyi əsas xidmətlər aşağıdakılardan ibarətdir.
1. Vasitəçilik və ticarət xidmətləri
* Broker şirkətləri müştərilərin adından səhmlər, istiqrazlar, valyutalar, kriptovalyutalar, əmtəələr və digər maliyyə alətləri ilə ticarət aparırlar.
* Alıcı və satıcıları bir araya gətirərək ticarət əməliyyatlarının daha səmərəli və tez bir zamanda həyata keçirilməsini təmin edirlər.
* Onlayn ticarət platformaları vasitəsilə investorların birja və bazarlara çıxışını təşkil edirlər.
2. Maliyyə məsləhətçiliyi və analitik dəstək
* Müştərilərə investisiya qərarlarını verməyə kömək edir, riskləri analiz edirlər.
* Fundamental və texniki analizlər təqdim edirlər – bu, investorların bazar tendensiyalarını və aktivlərin qiymət dinamikasını daha yaxşı anlamalarına kömək edir.
* Bəzi brokerlər müştərilərə portfel idarəetmə xidmətləri də təqdim edir və investisiya diversifikasiyası üçün strategiyalar təklif edirlər.
3. Risk idarəetməsi və hedcinq
* Risklərin azaldılması üçün hedcinq (sığortalama) strategiyalarını təklif edirlər.
* Müştərilərə portfel idarəetməsi üzrə risk analizləri aparır və ən uyğun investisiya seçimlərini təqdim edirlər.
* Stop-loss və limit əmrləri kimi alətlər vasitəsilə itkiləri məhdudlaşdırmağa kömək edirlər.
4. Likvidlik təminatı
* Birja brokerləri investorların istədiyi qiymətdə və həcmdə alqı-satqı etməsi üçün maliyyə bazarlarında likvidliyi artırırlar.
* Bəzi broker şirkətləri öz bazarlarını yaradaraq market-maker (bazar yaradan) funksiyasını yerinə yetirirlər.
5. Kredit və Marja Xidmətləri
* Marja ticarəti – brokerlər müştərilərə borc verərək (leverage) daha böyük investisiyalar etməyə şərait yaradırlar.
* Kredit xətləri və margin hesabları vasitəsilə investorların ticarət potensialını artırırlar.
6. Platforma və Texnoloji Dəstək
* Müştərilər üçün istifadəçi dostu və sürətli ticarət platformaları təqdim edirlər.
* Mobil və veb tətbiqlər vasitəsilə 24/7 bazara çıxış imkanı yaradırlar.
* API inteqrasiyaları və avtomatik ticarət strategiyaları ilə daha peşəkar investorlar üçün əlavə imkanlar təqdim edirlər.
7. Hüquqi və Tənzimləmə Xidmətləri
* Maliyyə bazarlarının qaydalarına uyğun tənzimlənmə və lisenziyalaşdırma xidmətləri təqdim edirlər.
* Müvafiq maliyyə qurumlarının nəzarəti altında işləyərək müştərilərin investisiyalarının təhlükəsizliyini təmin edirlər.
* AML (Anti-Money Laundering) və KYC (Know Your Customer) protokollarına riayət edirlər.
Broker şrikətləri göstərdikləri xidmət sahələrinə görə aşaöıdakı qruplara ayrılırlar.
- Birja brokerləri – Səhmlər, istiqrazlar, opsionlar və digər maliyyə alətləri ilə ticarət edir.
- Forex brokerləri – Xarici valyuta (FX) bazarında ticarət aparmağa imkan yaradır.
- Kriptovalyuta brokerləri – Kriptovalyutaların alqı-satqısını təşkil edir.
- Əmtəə brokerləri – Neft, qızıl, kənd təsərrüfatı məhsulları kimi əmtəələrin ticarətini həyata keçirir.
- Sığorta brokerləri – Müştərilər üçün ən uyğun sığorta planlarını tapır və müqavilələrin bağlanmasına kömək edir.
- Daşınmaz əmlak brokerləri – Ev, torpaq və kommersiya obyektlərinin alqı-satqısını təşkil edir.